۱ مفهوم قانون در عصر مشروطه: نویسندگان متقدم

مفهوم قانون نزد نویسندگان متقدم عصر مشروطه، از مفاهیم بنیادین و در عین حال دغدغه آمیز بوده است. این مفهوم از بستری برمیخاست که سلطه نظام سلطنتی مطلقه از یک سو، و قرائت محافظه کار و سنتی شرع گرا از سوی دیگر، امکان ایجاد و استقرار عملی قانون را در معنای حقیقی خود، با مصلحت اندیشیها و گاه تلفیقاتی ناراست همراه گردانیده بود. از میان حضور دو گفتار ریج در آن زمان ؛ یعنی عرف ناشی از رفتار دلبخواهانه شاه و کارگزاران او، و شرعی که حاملان آن، حوزه عمومی تفکر را برعهده داشتند، این شرع بود که به عنوان تنها ضابطه موجود، داعیه انحصاری وجود قانون را داشت. در نتیجه به نظر میرسد مهمترین مشکل در ایجاد و بسط مفهوم جدید قانون در ایران آن زمان، اثبات وجود و یا عدم وجود نسبت میان قانون و شرع بوده است . قانو نی که در ذهن نویسندگان متقدم مشروطه با الزاماتی چون لزوم وضع بشری، انعکاس اراده عموم و تغییرپذیری همراه گردیده بود. the concept of law in the age of iranian constituationalism: early writers abstract the concept of law has been one of the fundamental, though controversial, concepts for early constitutional writers. this concept was discussed in a context in which the absolute monarchy, on one hand, and the conservative and traditional shari'a-based religion, on the other, had intermingled the possibility of building and establishing the law in its strict sense with political considerations and sometimes incorrect readings. there already existed two normative systems: the conventional system of the monarchy and its bureaucracy and the shari'a. the latter one of course had put forward the exclusive claim on the concept of law. in result, it seemed that the most important problem in the way of building and developing the modern law in iran at that time was the very problem of relationship between law and shari'a. early constitutional writers on the concept of law, however, believed in the following basic requirements of a modern law: humanly enacted, reflecting the public will and being flexible. keywords: the concept of law, constitutionalism